کان های (معادن) انارک

- کان ها
- انارک پس از جنگ جهانی دوم
- طرز بهره برداری از معادن انارک
- کانی هایی با نام ایرانی
- معدن سرب نخلك
- آكواریوم معدنی كشور
- قانون امتیاز انحصاری استخراج انتیمون انارک نایین به شرکت مختلط شونمان و شرکاء اصفهان

---

کان ها: انارک از معادن زیر زمینی فراوان و نیز معادن سنگ (مانند سنگ صورتی انارک) بهره مند گردیده که می توان به معدن مس مسکنی (واقع در 30 کیلومتری باختر انارک)، معدن مس تال مسی (واقع در 35 کیلومتری شمال باختری انارک)، معدن سرب نخلک (واقع در 55 کیلومتری شمال خاوری انارک در کوه قلعه بزرگ)، معدن سرب چاه خربزه (واقع در 30 کیلومتری شمال خاوری انارک)، معدن آهن خالو حیدر (واقع در 15 کیلومتری شمال انارک)، معدن آهن بته علم (در 30 کیلومتری شمال انارک)، معدن منگنز (واقع در دامنه باختری کوه باباخالد) و معادن مس باقرق، مس تلخه، مس چاه خونی، نیکل چاه شوره، سرب چاه میله، مس سبرز، مس و طلای کال کافی، مس کوه یزرگی، مس کپه حلوانی، مس ونیکل گودمراد، مس و نیکل چشمه کریم، مس کن مس، مس چاه پلنگ، مس وطلای خونی، مس قبله، مس تنوره، مس پوزه، مس قنده هاری، سرب مرغه، سرب چاه معلا، سرب و طلای ریزآب دم، سرب دم سفید، آهن خواروبوالعظیم، سرب و زغال سنگ سیاه کوه، آهن چاه سفید، آهن خالوحیدر، آهن بوته اسماعیلان، آهن فالگاه، سرب خومو، سرب گودر، سرب بزکش، سرب سوزابه، زاج چاه لقه، کرومیت دم عبدوله، زاج گردنه زاغاب، فیروزه و آهن چفت چغو، گوگرد معلا، گوگرد سنگ آب، گوگرد آفتاب رو، آنتیموان و طلای پتیار، ترکمانی و ... اشاره کرد.

---

کتاب "فرهنگ تاریخ نائین" (جلد سوم تاریخ نائین) نوشته سید عبدالحجه بلاغی (چاپخانه مظاهری - تهران) در 1369 ه.ق. صفخات 31و 32
نائین در سال 1327 به مساعی آقای دکتر طبا وکیل نائین شهریت یافت. نائین دارای سه مرکز است و دهات آن به قرار ذیل است:
الف: انارک، دارای ده ده است: 1- انارک  2- اسمعیلان  3- پیوک  4- چاه گربه  5- حاجی باقر  6- حاجی مهدی  7- عشین  8- عبدالکافی  9- علم حاجی باقر  10- معلا
(تبصره: انارک در پانزده فرسنگی سمت شرقی نائین در پای کوهی است، آبش بسیار کم و کفاف اهالی را نمی دهد. انارک در سابق به واسطه اینکه حمل مال التجاره با شتر رواج بود، آباد بود. بعدها در زمان حسین کاشی - یاغی معروف که انارک را غارت نمود - اهالی آن دربدر شدند و قسمت مهمی از اهالی آنجا به شاهرود رفته و در آن شهر محله ای مخصوص از انارکی های متواری تشکیل شد.)
انارک که در اواخر قاجاریه بسیار خلوت شده بود در دوره سلطنت اعلیحضرت فقید (رضا شاه) که توجهی نسبت به کانها (معادن) به عمل آمد به مناسبت معادن سرب و مس و آنتیموان و غیره که در کوه های اطرافش موجود است مطمح نظر شده و روز به روز آباد شد و قبل از شهریور 1320 نزدیک بود شهری صنعتی بشود ولی در اثر پیش آمد شهریور و رفتن مهندسین آلمانی از آنجا کارگران که تعداد آنها بالغ بر سه هزار نفر بودند به پانصد نفر تنزل یافت
معادن باغ قرق، تل مسی، مسکنی، نخلک، سبرز، چاه سفید، گودمراد در آنجا مشهورند..
اهالی انارک در حدود سه هزار نفرند که اعرف آنها میرزا سیدمحمد صدرالسادات انارکی و سیدعبدالکریم برادر ایشان که زمانی نماینده مجلس بود و میرمهدیخان پسر صدرالسادات و غیره می باشند که به بازرگانی اشتغال دارند.
ب- جندق و بیابانک که دارای 22 ده است:  ...
ج- شهر نائین که دارای 239 ده است: ...
جمعیت نائین: طبق سرشماری 6 مرداد ماه 1320 شمسی 1718 خانوار است به شرح ذیل: 3081 مرد و 3709 زن جمع 6790 نفر.

---

طرز بهره برداری از معادن انارک
در نطق 11 مهرماه 1333 آقای دکتر پیرنیا نماینده مجلس شورای ملی آمده بود:
منطقه انارک یک منطقه فوق العاده بی آبی است و در آن جا به هیچ وجه وسیله کشاورزی موجود نیست. مردم انارک ناچارند به وسیله بهره برداری از معدن امرار معاش بکنند و معاششان را به این وسیله تأمین کنند به طوری که بهره برداری از معادن در منطقه انارک همان موقعیتی را که مثلاً برنج یا چای برای گیلان دارد یا فرض بفرمائید خرما برای خوزستان دارد همان وضعیت را در اقتصاد آن منطقه وضع بهره برداری از معادن دارد.
بنابراین همان طور که نمی شود مردم گیلان را از بهره برداری برنج و چای محروم کرد و این کار را به دست دولت داد، نمی شود مردم انارک را از بهره برداری از معدن محروم کرد و این کار را از آنها منتزع کرد و داد به دست دولت.
منتها کار بهره برداری از معادن در مقایسه اش با کار کشاورزی دو اشکال بزرگ دارد: اولاً اشکالش این است که در موقع بهره برداری از معادن تقسیم معادن به قطعات کوچک تر میسّر نیست همان طوری که در کشاورزی میسر است و بنابراین ناچارند که یک شرکت سهامی تشکیل بدهند و همه اهل محل و همه شرکت های بهره برداری در این کار شریک می شوند.
به علاوه اشکال دیگری که دارد این است که بهره برداری از معادن از لحاظ فنّی خیلی مشکل تر از بهره برداری از آب و خاک کشاورزی است و احتیاج به اطلاعات فنی یعنی احتیاج بیشتری به کمک دولت دارد و بنابراین دولت باید در این کار مداخله داشته باشد و نظارت کند. به همین جهت ... یک شرکتی تأسیس بشود که %25 سهامش متعلق به دولت باشد و %75 سهامش تقسیم بشود بین شرکت هائی که بهره برداری می کنند و بین مردم حتی کارگرانی که در معدن انارک کار می کنند شریک بشوند و سهیم باشند.

---

کانی هایی با نام ایرانی   /     (برگرفته از ویکی پدیا fa.wikipedia.org/wiki/کانی)
بیرونیت (Birunite): سیلیکات کلسیم و کربنات کلسیم آب‌دار.این کانی در سال ۱۹۵۷ میلادی کشف و به افتخار دانشمند ایرانی، ابوریحان بیرونی نام‌گذاری شد تا بزرگداشتی بر پژوهش‌های وی درباره کانی‌ها و سنگ‌ها باشد.
آویسنیت (Avicennite): اکسید تالیم و آهن. این کانی در سال ۱۹۵۸ میلادی کشف شد و به افتخار دانشمندایرانی، پورسینا، نام‌گذاری شد. پورسینا نخستین طبقه‌بندی کانی‌ها را در کتاب شفا آورده‌است.

تالمسیت (Talmessite): آرسنات آب‌دار کلسیم، منیزیم و باریم. این کانی را باریان و هرپن در سال ۱۹۶۰ در معدن قدیمی تالمسی در کنار روستایی به همین نام در انارک (استان اصفهان) کشف کردند و نام این معدن را بر آن گذاشتند. این کانی ویژگی فلوئورسان دارد و رنگ آن بی‌رنگ تا سبز می‌شود.

ایرانیت (Iranite): کرومات سرب آب‌دار. این کانی را باریان و هرپن در سال ۱۹۶۳ در یکی از معدن‌های قدیمی سبرز در شمال غربی انارک کشف کردند و نام ایرانیت را بر آن نهادند. این کانی زرد زعفرانی و دارای جلای شیشه‌ای، در پیرامون نایبندان نیز یافت می‌شود.

خونیت (Khuniite): کرومات سرب، روی و مس. این کانی را ادیب و اتمان در سال ۱۹۷۰ میلادی در معدن قدیمی خونی در شمال انارک کشف کردند. این کانی، به کانی ایرانیت شباهت زیادی دارد، اما رنگ زرد آن به قهوه‌ای گرایش دارد.

انارکیت (Anarakite):  کلریدِ بازیِ روی و مس. این کانی را ادیب و اتمان در سال ۱۹۷۲ در انارک کشف کردند و نام همین بخش را بر این کانی سبز رنگ نهادند.

خادمیت (Khademite): سولفاتِ بازی و آب‌دار آلومینیوم. این کانی را باریان، برتلون و صدرزاده در ساغند یزد کشف کردند و به افتخار نصرالله خادم، ریاست آن زمان سازمان زمین‌شناسی ایران، نام‌گذاری کردند.

 

---

معدن سرب نخلك
در ايران دورۀ هخامنشى سه معدن فعال شناسايى شده، معدن آهن نى ريز، معدن طلاى قلعه زرى بيرجند، معدن نقره و سرب نخلک که آزمایش رادیو کربن 14 روی آثار آتشکده این معدن تاریخی فراتر از 2500 سال قدمت را نشان می دهد. بعلاوه وجود یك كارونسرای مخروبه قدیمی می تواند مبین عبور یك راه ارتباطی از جنوب شرقی معدن باشد.
تعداد زیادی آثار كارهای قدیمی، ابزار سنگی و وسایل ساخته شده از آهن خام كه در این ناحیه یافت شده موید این نظر است. قدمت این كارها كه عمق 125 متری (نزدیك سطح آب) دیده شده حدود 2000 سال حدس زده می شود.
در سال 1332 به شركت سهامی كل معادن و ذوب فلزات ایران واگذار گردیده است، با كمك یك كوره ابتدائی كه بوسیله هیزم گرم می شده به ذوب سرب نیز مبادرت می ورزیده اند.
تولید اصلی معدن نخلک كنسانتره سرب با عیار 55% می باشد. مواد معدنی استخراجی حاوی کانیهای گالن یا سولفور سرب و سروزیت یا کربنات سرب می باشد. مواد معدنی از کارگاههای استخراج از عمق 200 متری زمین استخراج شده و توسط اسکیپ به سطح زمین منتقل می شود. استخراج ماده معدنی با عیار 7% می باشد. تولید کارخانه مجتمع کنسانتره می باشد.
سابقه راه اندازی کارخانه فرآوری این معدن به سال 1335 می‌رسد و می‌توان از آن به عنوان نخستین کارخانه فرآوری مواد معدنی ایران نام برد. در روش فرآوری قدیمی کارخانه کانسنگ استخراجی پس از سنگجوری، توسط سنگ شکنهای چکشی خرد شده و سپس توسط میز لرزان عملیات فرآوری انجام می شد. در نهایت کنسانتره حاصل جهت تسویه به کوره معدن ارسال می شد ولی بدلیل آلایندگی زیاد، این روش کنار گذاشته شد.
در مدار جدید فرآوری که طراحی و نصب آن توسط یک شرکت فرانسوی انجام شد کانسنگ استخراجی پس از خردایش در واحد سنگ شکنی فکی و مخروطی تا ابعاد زیر 1 سانتیمتر، به میز لرزان منتقل می شود. کنسانتره میز دارای عیار 50 درصد می باشد و بعنوان محصول نهایی به فروش می رسد.
سپس باطله میز لرزان به بخش جیگ منتقل شده و در این بخش در چند مرحله (رافر، کلینر و رمق گیر) کنسانتره قابل قبول بدست می آید. محصول میانی جیگ نیز پس از نرم شدن در آسیا به واحد فلوتاسیون منتقل می شود. در این کارخانه دو کنسانتره از بخش جیگ و فلوتاسیون بدست می آید و در مقابل دو نوع باطله دانه درشت و دانه ریز حاصل می شود که این باطله ها در دو بخش مجزا انباشته می شوند. کنسانتره نهایی دارای عیار 63 درصد سرب و حدود ppm 700- 600 نقره می باشد.
این معدن در حال تبدیل شدن به نخستین موزه معادن ایران است و عملیات اجرایی این کار نیز آغاز شده‌است.

---

بلانیان: انارك به دلیل این كه یكی قدیمی ترین مناطق كشف و استخراج كانی های فلزی در جهان می باشد، به "آكواریوم معدنی كشور" مشهور شده است.
رییس اداره صنایع نایین در گفتگو با خبرنگار نایین نیوز گفت: گذشته، حال و آینده صنعت و معدن در بخش انارك به هم گره خورده است و ازهم جدا شدنی نیست.
"عباس بلانیان" افزود: کمتر کسی از زنان و مردان تلاشگر این خطه کویری را می توان یافت که در معدنکاری تجربه ای نداشته باشد. وی ادامه داد: قدیمی ترین مدرسه تخصصی معدن در کشور ایران در نخلک ایجاد شده است. بلانیان افزود: شواهد و مدارک باستان شناسی این نکته را تأیید می کند که انارک جزو قدیمی ترین مناطق کشف و استخراج کانی های فلزی در جهان بوده.
وی تصریح کرد: مجتمع معدنی "سرب نخلک" یکی از معادن انارک است که بیش از دو هزار سال قدمت دارد و در 46کیلومتری شمال شرق انارک و در حاشیه کویر مرکزی قرار دارد. رییس اداره صنایع انارک افزود: به گفته کارشناسان، انارک در زمان ساسانیان ناحیه ای بر سر راه معدن نخلک بوده که پس از متروک شدن نخلک، آن ناحیه نیز به شهری ارتباطی میان جنوب و مرکز ایران تبدیل شده است.
همچنین ادامه داد: در نخلک "آتشگاه"، "چهارطاقی" و "بقایایی از یک آبادی متعلق به معدنچیان دوره ساسانی" بر جای مانده است که نشان می دهد در این منطقه از روزگاران باستان، تأسیسات معدن وجود داشته است. بلانیان خاطر نشان کرد: اقتصاد شهر انارک به معدن وابسته است به طوری که معادن "سرب نخلک"، "مس طالمسی"، "مس مسکنی"، "سرب سیاه کوه" و "طلای خونی" از مهمترین معادن حوزه انارک به شمار می آیند.
وی یادآور شد: سال 1308، شمش های سرب ۳۰ کیلوگرمی را در این معدن تولید و با شتر به انارک منتقل می کردند. بلانیان افزود: با توجه به قدمت نخلک و زیر زمینی بودن آن، این خطه به عنوان موزه معدنی کشور شناخته می شود و عملیات اجرایی موزه با تخصیص ۱۰میلیارد ریال اعتبار درحال انجام است که اکنون بیش از ۲۰۰نفر به طور مستقیم در معدن سرب نخلک اشتغال دارند.
دیگر معادن و کارخانه های انارک
وی با ذکر معادن انارک بیان نمود: معدن طالمسی در ۳۴کیلومتری غرب انارک سالهاست که به دلیل ذخیره کم مس تعطیل می باشد. همچنین معدن طلای خونی در جنوب شرقی و 53 کیلومتری شهر انارک قرار گرفته و فعالیت آن در ابتدای راه است. از دیگر معادن انارک می توان به "مس مسکنی"، "چاه خربزه"، "آهن خالو حیدر"، "آهن بته علم" و "معدن منگنز" اشاره کرد.
وی همچنین از بهره برداری از کارخانه تولید "پودر میکرونیزه معدنی" با سرمایه ی بالغ بر ۳۰میلیارد ریال و اشتغال مستقیم ۶۰نفر در ناحیه صنعتی انارک خبر داد و گفت: این کارخانه از واحدهای فعال بخش خصوصی است. وی با اشاره به یکی دیگر از واحدهای صنعتی فعال در بخش معدن در انارک افزود: واحد سیمان ویژه با ۸۵۰میلیارد ریال اعتبار و اشتغال مستقیم ۳۰۰نفر و صنایع جانبی از جمله پاکت سازی با ۸۰میلیارد ریال اعتبار و اشتغال ۷۰نفر از جمله پروژه های بزرگ در حال احداث بخش خصوصی در منطقه است.
بلانیان تأکید کرد: با بهره برداری از این واحد تولیدی، اقتصاد منطقه انارک دگرگون خواهد شد. وی در پایان گفت: شهر انارک که از دیرباز مهد تمدن کهن صنعت ذوب فلز ایران لقب داشته و امروز نیز به دلیل تنوع و تکثیر معادن موجود، در انتظار پویایی و امید به توسعه بر اساس صنایع مبتنی بر فرآوری معادن منطقه لحظه شماری می کند.
لازم بذکر است، انارک در شرق استان اصفهان و در دل کویر واقع شده‌ و با وسعت بالغ بر 18هزار کیلومترمربع، بزرگترین بخش از نظر وسعت و کم جمعیت‌ترین بخش استان است. این بخش دارای یکی از زیباترین آسمانهای شب و منطقه‌ای بسیار جذاب و مناسب برای کویرنوردی است. اهالی محل به انارک "ناروسینه" (narossineh) می گویند که به معنی انارستان است + 1388/8/15

---

قانون امتیاز انحصاری استخراج انتیمون انارک نایین به شرکت مختلط شونمان و شرکاء اصفهان
‌‌مصوب 28 مهر ماه 1311 شمسی مجلس شورای ملی
‌ماده اول - مجلس شورای ملی به اداره کل صناعت اجازه می‌دهد امتیاز انحصاری استخراج انتیمون را در خاک انارک واقعه در نایین از تاریخ‌تصویب این قانون به مدت بیست و پنج سال به شرکت مختلط سهامی تجارتی و مهندسی شونمان و شرکاء اصفهان مطابق مواد ذیل واگذار نماید.
‌ماده دوم - شرکت صاحب امتیاز مکلف است در ظرف هیجده ماه از تاریخ تصویب این قانون نقشه حوزه امتیاز را برداشته نقاط مورد استفاده و‌استخراج را تعیین و به اداره کل صناعت تقدیم دارد - هر گاه در حوزه امتیاز (‌خاک انارک) سوای نقاط معینه در نقشه مزبوره در آتیه کشف انتیمون شود‌این نقاط معدنی از مورد امتیاز خارج است مواد معدنی دیگر نیز که ممکن است در ضمن استخراج انتیمون در حوزه امتیاز به دست بیاید جزو این امتیاز‌نیست.
‌ماده سوم - صاحب امتیاز مکلف است از تاریخ شروع به استخراج سالی دو تن انتیمون فلزی صنعتی در تهران به دولت تحویل دهد علاوه بر مقادیر‌مزبوره صدی پنج از کل مواد مستخرجه متعلق به دولت است که صاحب امتیاز در سر معدن جنساً و یا قیمتاً به انتخاب دولت هر سال تحویل خواهد‌داد.
‌ماده چهارم - از کلیه ماشین آلات مربوطه این امتیاز فقط عوارضی اخذ خواهد شد که در تاریخ تصویب این قانون معمول است و اخذ می‌شود.
‌ماده پنجم - صاحب امتیاز برای احتیاجات خود راجع به این امتیاز می‌تواند ابنیه لازم در محل ساخته و ماشینها را نصب کند - دکوویل و راه شوسه‌فرعی جهت حمل مواد مستخرجه دایر نماید ولی در اراضی اشخاص مکلف است رضایت صاحبان اراضی را جلب کند پس از انقضای مدت بیست و‌پنج سال تمام ماشین آلات و دکوویل و راه و سایر دارایی غیرمنقول صاحب امتیاز که مربوط به استخراج است مجاناً متعلق به دولت خواهد شد.
‌ماده ششم - پس از انقضای مدت امتیاز اگر دولت خواست استخراج معادن مورد امتیاز را به کسی واگذار نماید در صورت تمایل دولت و تساوی‌شروط صاحب امتیاز حق تقدم خواهد داشت.
‌ماده هفتم - هر گاه صاحب امتیاز در ظرف دو سال و نیم از تاریخ تصویب این قانون آنتیمون استخراج ننماید و یا در طول مدت امتیاز بر خ/>‌ماده هشتم - دولت در پیشرفت کار صاحب امتیاز در حدود قوانین مملکتی مساعدتهای ممکنه را به عمل خواهد آورد.
‌ماده نهم - صاحب امتیاز موظف است در ظرف دو سال از تاریخ تصویب این قانون کوره‌های کوچک برای ذوب آهن و تفکیک مواد انتیمون در‌محل نصب نماید و در صورتی که از تأسیس کوره‌های ذوب آهن منصرف شوند این امتیاز ملغی و کلیه ماشین آلات و تأسیساتی که تا آن تاریخ نموده‌اند‌مجاناً به دولت تعلق خواهد داشت.
‌ماده دهم - صاحب امتیاز نمی‌تواند امتیاز مذکور را به دیگری انتقال دهد.
‌این قانون که مشتمل بر ده ماده است در جلسه بیست و هشتم مهر ماه یک هزار و سیصد و یازده شمسی به تصویب مجلس شورای ملی رسید.
‌رییس مجلس شورای ملی - دادگر